In 2010 werd ik moeder. Ik vond er geen klap aan.

De eerste acht weken heb ik alleen maar gehuild. Niet van blijdschap. Ik liep tegen de muren op. Had ik een postnatale depressie? Ik heb het honderd keer gegoogeld, het was het niet. Eén ding was zeker, het ging niet goed. Ik schaamde me diep.

Iedereen zei: “Geniet! Geniet van je kraamtijd, dit mooie, prille begin!” En ik? Ik kon alleen maar janken. Mijn onderkant voelde alsof ik een bankstel had uitgeperst, er lag een kind in een wieg in ons huis dat ik niet kende en waar ik niet (net als ALLE andere moeders) gelijk een oerinstinct bij voelde, mijn hormonen leken wel een flikkerende kermis en dat baby’tje zoog me letterlijk leeg. Hoezo roze wolk? Het was grijs. En niet zomaar een beetje grijs, het ging richting zwart. Zware depressieve gevoelens namen mij over. Ik voelde me een mislukte moeder. Iedereen kon dit. Ik niet. Ik had gefaald.

Nu ik het zo opschrijf vind ik het nog steeds pijnlijk. Bang voor een (verlaat) oordeel. Wat zullen jullie wel niet van me denken?

Precies daarom verzweeg ik destijds mijn innerlijke strijd. Toen ik één keer, heel voorzichtig, mijn emoties probeerde te delen, was het antwoord: “Oja? Oh. Dat ken ik niet. Nou, dat gaat wel weer over, toch? Hoe is het verder met de baby?”

Mijn moeras van schaamte werd alleen maar groter. De enige die er iets van merkte en me ondersteunde was mijn lieve vriend. Voor hem vond ik het ook verschrikkelijk. Ik trok iedereen mee in mijn grijze sluier en faalde ook nog eens als partner. Ik voelde me schuldig naar ons pasgeboren meisje en naar hem. Ik schaamde me omdat ik een labiel wrak was en schaamde me vooral voor het feit dat ik het niet zelf kon doorbreken. Ik was een incapabele, zwakke, nietszeggende moeder. Dit zou later vast veel gevolgen hebben, was mijn gedachte.

Dit is dus wat schaamte doet. Schaamte maakt verhalen in ons hoofd. Die we gaan geloven als we het maar vaak genoeg tegen onszelf zeggen. Het snoert ons de mond, het houdt ons gevangen.

Het wordt ook wel eens ‘het moeras van de ziel’ genoemd. Het kan je verlammen en alle voorwaartse beweging wegnemen.

Je zou kunnen zeggen dat schaamte vrij divers is, verschillend voor iedereen: ‘Ik schaam me voor mijn tanden/neus/oren, of voor mijn ouders, voor mijn besluiteloosheid, dat ik verkracht ben, voor mijn suïcidale gedachten, voor een rare gewoonte, voor stemmen in mijn hoofd, voor mijn verslaving, voor het terugvallen in iedere keer hetzelfde patroon en geen ruggengraat hebben om het echt aan te pakken. Voor mijn gevoel van eenzaamheid, of gewoon voor mezelf. Mijn hele ik. Wie ik ben.’

Hoe divers het bovenstaande ook is, er is in ieder geval één belangrijke overeenkomst: oordeel. In de schaamte zit een snoeihard oordeel naar je zelf. Iets dat steeds weer terugkomt. Eventueel aangevuld met ‘bewijzen’ om het verhaal te sterken. Een ‘Zie je wel’ slingert de gedachtencirkel verder de diepte in.

Laten we schaamte overigens niet verwarren met schuldgevoel. Ze gaan vaak hand in hand, maar schuldgevoel gaat meer over gedrag (Ik heb het verprutst), terwijl schaamte over je identiteit gaat (Ik ben een prutser).

Maar wat moet je er nu mee? Accepteren? Dragen? Net doen alsof het er niet is? Zwijgen?

Brene Brown, schaamte- en kwetsbaarheid onderzoekster, professor aan de universiteit van Houston, tevens bekend van haar boeken ‘De moed van imperfectie’ of ‘De kracht van kwetsbaarheid’ zegt het volgende over schaamte:

‘Schaamte wint aan kracht als we onze mond dichthouden. Het gedijt op geheimzinnigheid, zwijgen en oordeel. Als we ons voldoende bewust worden van onze schaamtegevoelens, om ze te benoemen en uit te spreken, dan hebben we ze al vrijwel op de knieën gebracht. Schaamte heeft er een hekel aan om in woorden gevangen te worden. Zodra we onze gevoelens van schaamte uitspreken, beginnen ze te verschrompelen.’

En dit is precies wat ik merk als mensen mij in vertrouwen vertellen welke gedachten er in hun hoofd zitten, waar ze zich voor schamen.

Ik zie een voorzichtige ontspanning als ze merken dat er geen oordeel terug komt, maar een aanmoediging om door te praten. Ik merk dat na een paar zinnen de ogen weer contact durven te zoeken. De ademhaling weer begint te stromen als we het er gewoon over kunnen hebben.

Hardop uitspreken is het begin om uit dit zuigende moeras te komen. Er ontstaat weer oplossingsruimte. Voorwaartse beweging.

Eenmaal daar aangekomen, gaat het meer over het uitpluizen van triggerfactoren, hoe zit je schaamte in elkaar, over het verkennen en aanbieden van andere perspectieven, oftewel; we vervangen de ‘oordeelbril’ door de ‘onderzoeksbril’.

Hierdoor worden kwaliteiten als mildheid en compassie weer toegankelijk. Zo breken we samen de gecreëerde (en hoe gek het ook klinkt; soms gekoesterde) gevangenis stap voor stap af.

Inmiddels ben ik 10 jaar moeder. En zeer gelukkig met ons kroost. Uiteindelijk, pas bij de bevalling van de tweede, begreep ik wat er vier jaar daarvoor met me aan de hand was. Het gebeurde namelijk weer. Ik werd weer somber. Op en af, als een golfbeweging. Wel honderd keer op een dag. Stond ik onder de douche, of liep ik in de supermarkt, kwam er weer zo’n zwarte sluier die me acuut depressief maakte. Vijf minuten en het trok weer weg. Tot de volgende golf, en de volgende en de volgende. Ik snapte er niets van. Om het te begrijpen heb ik deskundigen gebeld, zij kwamen ook niet verder. Toch maar weer google. En zowaar, het had een naam! Het heette DTSR, Dysforische Toeschiet Reflex. Iets met een afwijkende hormonale aansturing. Te ingewikkeld om het hier uit te leggen, maar doordat ik deze nieuwe informatie kreeg, kon ik in retro perspectief anders naar mijn prille moederschap kijken. Iets milder. Durfde ik mijn gedachtenconstruct beetje bij beetje los te laten.

Ik had eerder m’n mond open moeten trekken. Op onderzoek uit moeten gaan. Anderen deelgenoot moeten maken.

Dwars door de schaamte, er aan voorbij.

Ik luister naar je.